Zeven jaar geleden beschikt GVB over 200 trams. De reizigersgroei is enorm, trams zijn druk. De grens van wat ze aan kunnen is bereikt. Pas met de komst van de Noord/Zuidlijn in 2018 zal het netwerk in de stad veranderen. Dan neemt de metro een belangrijke as over en worden er trams vrijgespeeld. Toch zal de groei bij de tram ook dan doorzetten. De 11G- en 12G trams hebben intussen drie decennia dienst gedaan. De aanbesteding van een nieuwe tramserie, de 15G wordt daarom in 2015 gestart. Het zal zeven jaar duren, van start aanbesteding tot finish, voor de 72 bestelde trams zijn geleverd. Vandaag is het zover en vindt de ontvangst van de laatste plaats. We blikken terug.
Zoektocht gestart
De aankoop van dit nieuwe materieel gebeurt in opdracht van Vervoerregio Amsterdam die hier ook een investeringssubsidie voor verstrekt en het programma van eisen met GVB heeft voorbereid. De nieuwe trams zijn bedoeld voor de vernieuwde Amstelveenlijn en als vervanging van de 11G- en 12G-series, die aan het einde van hun levensduur zijn. De zoektocht start naar een tweerichtingsvoertuig, maximaal 30 meter lang en 2,40 meter breed, met een lage vloer, geschikt voor de in Amsterdam voorkomende perronhoogtes. De trams moeten ook te koppelen zijn, want op zowel de Amsteltram als de IJtram moet GVB straks gekoppeld rijden om de piek in reizigers aan te kunnen.
Een artist impression van de 15g tram, in R-net kleuren vanwege de inzet op de Amsteltram.
CAF Urbos 100
Na een aanbesteding van iets minder dan een jaar valt de keuze op de CAF Urbos 100, zo maakt GVB op 2 september 2016 bekend. Op 11 november 2016 tekent GVB een overeenkomst met de Spaanse fabrikant Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles (CAF). Het gaat om de bouw en levering van 63 nieuwe trams, met een optie op nog eens 60. De tram wordt zo veel mogelijk opgebouwd uit duurzame materialen en is voor circa 92 procent recyclebaar. De tram gaat zuinig om met energie, onder meer door middel van een airconditioning die voorzien is van een warmtepomp. De aandrijflijn bestaat uit moderne techniek met de mogelijkheid om rem-energie terug te voeden aan het net.
Modeltram
In juli en augustus 2017 staat een model op ware grootte van een deel van de tram in de tramremise Lekstraat. Bezoekers bekijken de tram van binnen en buiten, ook kunnen ze hun stem uitbrengen over vier interieurvarianten in de reizigerscabine. GVB voert opties met de meeste stemmen door in het uiteindelijke ontwerp. Ook de reizigersadviesraad (RAR) van de Vervoerregio Amsterdam bezoekt de modeltram en doet waardevolle suggesties.
Testen in Spanje
Een jaar later, eind 2018 is het eerste voertuig vrijwel af. CAF is gestart met de statische testen met de eerste 15G tram. Doet alles het, deuren, verlichting? Ook de eerste dynamische testen, het rijdende deel, start bij de CAF-fabriek in Zaragoza (Spanje). Op een stuk afgeschermd recht spoor van ongeveer 350 meter doet CAF in de nacht de eerste ritjes.
Opleiden
GVB staat voor een kolossale opgave van het opleiden van circa driehonderd bestuurders. Bij het Opleidingscentrum Tram in de remise Havenstraat is een complete simulatorruimte gebouwd waar alle trambestuurders een deel van hun opleiding op de simulator volgen. Dus nog vóórdat het nieuwe voertuig er is, leren ze er al op rijden.
Oefenen in een simulator brengt veel voordelen met zich mee
Testen
In de nacht van 25 op 26 april 2019 om 02:45 uur arriveert de eerste nieuwe 15G tram bij onze Hoofdwerkplaats Rail (HWR) in Diemen. Het testen in Amsterdam kan beginnen. Dat moet uitvoerig en gecontroleerd. Dat is wettelijk vereist, voordat we ze in gebruik kunnen nemen. Het testen gebeurt in drie fases: op ons terrein in Diemen, op het netwerk zonder andere trams en als laatste: tussen onze andere trams op het netwerk. In het Duitse Minden testen we onder grote temperatuurverschillen alle systemen en functionaliteiten van de nieuwe tram.
Op 13 juli 2020 ontvangen we de indienststellingsvergunning voor de nieuwe 15G tram. In de nacht van dinsdag 28 op woensdag 29 mei 2019 maakt de eerste nieuwe 15G tram zijn eerste meters op het Amsterdamse tramnetwerk. Van 29 juli tot 15 augustus vinden nachts een aantal geluidstesten met de nieuwe tram plaats. Vanaf donderdag 19 september is het voertuig ook overdag te zien tijdens de testritten, dan rijdt de testtram tussen het normale tramverkeer van GVB in. Met zandzakken.
In Duitsland wordt de 15G aan hete en ijskoude temperaturen blootgesteld.
Bestelling uitgebreid
In mei 2020 ondertekenen GVB en CAF het contract voor nog eens 9 extra 15G trams. GVB en Vervoerregio Amsterdam hebben de behoefte aan tramvoertuigen in de komende jaren daarvoor nauwkeurig bestudeerd. In totaal krijgen we dus 72 nieuwe 15G trams. Deze kosten dan ongeveer EUR 209,1 miljoen.
Corona
Sinds 2019 ontvangt GVB druppelsgewijs de nieuwe 15G trams vanuit de fabriek in Spanje. Maar vooral voor CAF is de impact van de Corona pandemie groot. In Spanje worden alle niet essentiële activiteiten in 2020 op last van de overheid stilgelegd. Dus ook de productie in de fabrieken waarin aan onze nieuwe voertuigen wordt gewerkt. Magazijnen worden gesloten. Wat ook betekende dat toeleveranciers die in Spanje of daarbuiten materialen voor de fabricage van deze voertuigen produceren, die materialen dus niet kunnen afleveren bij CAF. Na de lockdown komt de productie in november toch weer op gang en weet CAF door een enorme inspanning de laatste levering zelfs volgens het oorspronkelijke schema af te ronden.
In de fabriek kon door lockdowns een tijd niet gewerkt worden. Toch lukte het de achterstand in te lopen.
Piepen
Op 18 augustus 2020 is er in de media veel kritiek op de krijsende wielen over de keerlus op het Azartplein. Het probleem is bekend en er wordt hard aan gewerkt. Met een GPS aansturing van een smeerkast in de tram wordt een dun laagje olie op de wielen aangebracht waardoor er minder wrijving is. En dan komt er ook nog wieldemping bij wanneer de onderdelen daarvoor weer leverbaar zijn. Met deze maatregelen moet dit geluid snel daar tot het verleden behoren. Naarmate er straks meer trams op lijnen rijden waar ze nog niet eerder reden, zal ook de kritiek zich verplaatsen en zal GVB ook op andere locaties soortgelijke oplossingen realiseren.
Gekoppeld rijden
In november 2020 valt de vergunning, ook voor het koppelen van 15G-voertuigen, op de mat bij GVB. De trams voldoen nu aan alle wettelijke toelatingseisen en kunnen daarmee, zowel enkel als gekoppeld, worden opgenomen in onze dienstregeling. Dat koppelen is belangrijk voor de drukke lijn 25 naar Amstelveen. Het trainen en oefenen in de praktijk met de 15G trams op de nieuwe lijn 25 kan verder. Het proefbedrijf duurt twee weken. Het gaat van start op maandag 30 november, in alle vroegte, rond 05.00 uur, en loopt door tot en met 12 december.
Marco Cowan en Anne Monné bij een koppeling (Foto: Gé Dubbelman)
Storingen in de infrastructuur.
Met een versporing (deels uit de rails lopen) van een tram op de Strawinskylaan bij Zuidas komt de eerste tegenslag. Wisselsystemen en de trams communiceren nog niet goed met elkaar. De oplossing komt in de vorm van een bedienkastje voor trambestuurders. Als het wissel niet automatisch wil omschakelen, kan de trambestuurder uitstappen en met een sleutel aangeven welke kant hij op wil gaan. Het wisselsysteem legt alle wissels en seinen dan goed, zodat de tram direct kan doorrijden zonder dat dit voor verstoringen zorgt. Dit voorkomt dat er een monteur op pad moet. Een groot deel van de storingen is nu snel te verhelpen terwijl aan het verbeteren van communicatie van tram en trambaan wordt gewerkt.
Nu met reizigers
Vanaf december 2020 start de dienstregeling met reizigers. Op 13 december 2020 wordt de vernieuwde Amsteltram geopend en rijdt lijn 25 officieel met de nieuwe 15G trams. De ombouw van de Amstelveenlijn van Lijn 51 sneltram/metro naar Amsteltramlijn is binnen tijd en binnen budget afgerond.
Gerard Slegers (Vervoerregio Amsterdam) verrichtte de officiële openingshandeling van lijn 25 met Humberto Tan (Foto: Michiel Ton)
Rood en blauw
De allereerste nieuwe 15G trams rijden sinds 13 december 2020 op lijn 25, de vernieuwde Amsteltram en vanaf 2024 ook op de Uithoornlijn. Daarom rijden de eerste nieuwe trams met een Amsterdamse R-net kleurstelling (net zoals de GVB-metro’s). Vanaf eind maart 2021 start de inzet van de 15G trams in de bekende kleurstelling blauw-wit op andere lijnen in de stad. Te beginnen met lijn 5.
Transport van de eerste blauw/witte nieuwe 15G tram
Toegankelijkheid
In oktober 2021 komt vanuit de belangenbehartigers van mensen met een beperking kritiek op de toegankelijkheid. Niet vanuit alle haltes is deze tram toegankelijk met een deel van de rolstoeltypes. De uitschuifplank die uit de tram komt is te schuin, te kort en er zit een knik in waardoor rolstoelers niet zelfstandig de tram in kunnen rijden. Daarnaast zit er in deze nieuwe tram geen conducteur die kan assisteren bij binnenkomst en de rolstoelplek vrij kan houden.
De Vervoerregio, het GVB en de Spaanse tramfabrikant CAF doen vervolgens onderzoek naar oplossingen voor problemen met de toegankelijkheid van de nieuwe 15G trams voor rolstoelgebruikers. Zo wordt onder meer bekeken of de drempel van de tram verder kan worden afgevlakt, zodat meer gebruikers van rolstoelen met kleine voorwielen zelfstandig de tram in kunnen komen. Daarnaast vraagt GVB aan de leverancier om twee mogelijke oplossingen met een extra handbediende plank (naast de al aanwezige elektrische plank) uit te werken. Met de belangenbehartigers, de VRA en de fabrikant studeren we nog altijd verder op dit probleem en andere toegankelijkheidskwesties van tramhaltes.
Nog niet iedereen is even gelukkig met de rolstoelplank, maar we werken er hard aan.
Laatste tram?
Op 11 april arriveert na een laatste inspectie in Spanje, de laatste en 72e tram uit de fabriek in Zaragoza in Amsterdam voor tests. Vandaag, 11 mei is deze laatste tram geaccepteerd voor opname in de dienstregeling. In de toekomst kunnen er nog meer trams komen. Er zitten er nog 53 in de optie. Voor verlenging van lijn 26 naar IJburg Fase II (de eilanden Centrumeiland en Strandeiland) zullen 13 extra trams nodig zijn en voor een nieuwe tramlijn van Station Sloterdijk naar Station Zuid (langs de route van buslijn 15), zouden nog eens 11 extra trams nodig zijn. Ook voor de verre toekomst is er nog ruimte voor aanschaf.